آشنایی با مدالیته بایوفیدبک درمانی

بایوفیدبک، روشی غیرتهاجمی برای اندازه‌گیری عملکردهای فیزیولوژیکی بدن است. در این روش، با استفاده از ابزارهای دقیقی، کوچک‌ترین تغییرات در عملکرد بدن را اندازه‌گیری، و آنها را به شکل واضح و قابل درک به فرد بازخورد می‌دهند. همچنین این امکان را به فرد می‌دهد که از وضعیت داخلی بدن خود آگاه شود و بر اساس بازخوردها، رفتارهای خود را برای بهبود سلامت و عملکرد تغییر دهد. هر بهبود در عملکرد فیزیولوژیکی که هدف درمان یا مطلوب فرد باشد، به عنوان پاداش در نظر گرفته می‌شود و در نهایت به یادگیری الگوهای جدید رفتاری منجر می‌شود.

یکی از مفاهیم مهم در بایوفیدبک، نوروپلاستیسیتی است که به توانایی مغز برای تغییر و انطباق با تجربیات جدید اشاره دارد. با استفاده از بایوفیدبک، افراد می‌توانند الگوهای جدیدی در مغز ایجاد کنند، که به بهبود عملکردهای فیزیولوژیکی کمک می‌کند. خودتنظیمی نیز یکی دیگر از مفاهیم مهم در بایوفیدبک است و به توانایی افراد برای کنترل و مدیریت عملکردهای فیزیولوژیکی خود اشاره دارد. با استفاده از بایوفیدبک، افراد می‌توانند یاد بگیرند که چگونه با تمرین‌های خاص، عملکردهای فیزیولوژیکی خود را بهبود بخشند.

بایوفیدبک در زمینه‌های مختلفی نظیر طب فیزیکی، فیزیوتراپی، روا‌ن‌پزشکی، پزشکی ورزشی و کاردرمانی کاربرد دارد و به بیمار کمک می‌کند تا درمان موفق‌تری را بدون وجود اثرات جانبی تجربه کند.

برخی از رایج‌ترین کاربردهای بایوفیدبک عبارتند از:

• انقباض نامناسب عضلات
• ضعف نیروی حرکتی
• اختلال در کنترل عصبی عضلانی
• عملکرد غیر طبیعی مفاصل پس از آسیب
• اسپاسم و تنش عضلانی
• ماهیچه ی بیش از حد فعال
• درد (حاد، مزمن، درد موضعی، سندرم درد میوفاشیال، درد ارجاعی، درد پایین کمر)
• اختلالات تعادلی
• اختلالات ناشی از بیماری ام اس و پارکینسون
• واژینیسموس
• بی اختیاری ادرار
• شب ادراری
• بی اختیاری مدفوع و گاز
• یبوست
• سندرم روده تحریک پذیر و …

برخی از مزایای استفاده از دستگاه بایوفیدبک عبارتند از:

• روشی غیرتهاجمی است. در شرایطی که سایر درمان ها مؤثر نیستند یا بیمار قادر به مصرف داروهای خاص نیست، گزینه مطلوبی است و اغلب بیماران انجام آن را به جای درمان های تهاجمی یا مختل کننده ترجیح می‌دهند .
• می‌تواند به عنوان مکمل درمان های دیگر در نظر گرفته شود. اغلب به عنوان بخشی از  رویکرد درمانی مورد نظر پزشکان درنظر گرفته می شود و برای تقویت سایر رو‌ش‌های درمانی از جمله دارو درمانی یا تکنیک های رفتاردرمانی موثر است .
• می‌تواند به بیمار کمک کند تا احساسات خود را کنترل کند. در واقع بایوفیدبک به بیماران می آموزد که چگونه واکنش‌ها و پاسخ‌های عاطفی خود را در موقعیت‌های استرس‌زا کنترل کنند، در نتیجه فوائد زیادی برای حفظ سلامت روان دارد.

در طول جلسه درمانی بایوفیدبک، فرد به حسگرهایی متصل می‌شود که اطلاعات فیزیولوژیکی بدن او را اندازه‌گیری و نمایش می‌دهند. روش انجام بایوفیدبک درمانی به این صورت است که، ابتدا درمانگر با فرد صحبت می‌کند تا مشکلات و اهداف درمان را مشخص کند. سپس، حسگرهایی به بدن فرد متصل می‌شوند که اطلاعات بدن را دریافت و به دستگاه بایوفیدبک ارسال می‌کنند. این دستگاه اطلاعات را به صورت بصری نمایش می‌دهد، همچنین درمانگر به فرد آموزش می‌دهد تا با استفاده از این بازخورد، تکنیک‌هایی مانند انقباض عضلانی را تمرین کند و عملکردهای فیزیولوژیکی عضلات خود را کنترل و بهبود بخشد. در طول جلسه، فرد فیدبک فوری از دستگاه دریافت می‌کند که به او کمک می‌کند تا تکنیک‌ها و انجام آزمون های درمانی را تصحیح کند، درنتیجه منجر به بهبود عملکرد فیزیولوژیکی بدن می‌شود. در پایان جلسه‌ی درمانی، درمانگر با فرد درمورد پیشرفت‌های او صحبت می‌کند و برای جلسات آینده برنامه‌ریزی می‌کند. همچنین ممکن است تمرین‌های خانگی نیز به فرد داده شود.

موارد منع استفاده از بایوفیدبک:

بایوفیدبک هیچگونه منع استفاده مطلقی ندارد. برای هر گروه سنی می‌تواند استفاده شود و به عنوان یک روش ایمن پذیرفته شده است . البته بیمار باید بتواند نقش مشارکتی فعال ایفا کند، بنابراین اگر بیمار نتواند دستورات را درک کند و از آن پیروی کند، روش مناسبی نخواهد بود. همچنین در موارد فلج کامل قابل کاربرد نیست .

سایر موارد منع استفاده از این روش درمانی عبارتند از:

• شرایط پوستی (مانند اگزما، درماتیت)
• حساسیت به الکترود یا مواد مورد استفاده(ژل)
• خانم‌های باردار (پروب داخلی)
• وجود عفونت موضعی در ناحیه کف لگن
• بیمارانی که قادر به درک یا پاسخگویی به دستورالعمل‌های درمانگر نیستند .
• در بیمارانی که در ناحیه لگن بدخیمی دارند بایوفیدبک به همراه تحریک الکتریکی نباید انجام شود.
• بیماران دارای ضربان‌ساز (اگرچه مستقیما تحت تأثیر بایوفیدبک EMG قرار نمیگیرند، اما ممکن است در محیط درمان میدان‌های الکترومغناطیسی ناشی از سایر تجهیزات، وجود داشته باشد.)
• به طور معمول نباید الکترودها را روی چشم‌ها یا سایر بافت‌های حساس قرار داد .

موارد احتیاط:

بیماران مبتلا به صرع ممکن است واکنش نامطلوبی به نمایشگر بصری (چراغ‌های چشمک زن / صفحه نمایش) داشته باشند. چنین بیمارانی باید با احتیاط و نظارت دقیق و پس از مشاوره با درمانگر و پزشک متخصص، درمان شوند .